Polujący z orłami. Golden Eagle Festival

Polowanie przy wykorzystaniu orłów (ang. “eagle hunting”) jest głęboko zakorzenione w kulturze kirgiskich i kazachskich koczowników. Jednak w ostatnich dziesięcioleciach tradycja licząca ponad 6000 lat niemal wymarła. Dzięki organizacji Golden Eagle Festival zwyczaj polowania z orłami zaczął się w Mongolii odradzać. W tym roku odbyła się jubileuszowa, dwudziesta rocznica festiwalu.

Czym jest eagle hunting?

Eagle hunting to przekazywany z pokolenia na pokolenie sposób polowania przy wykorzystaniu oswojonych orłów. Młody orzeł wykradany jest z gniazda (często wymaga to umiejętności alpinistycznych) a następnie wychowywany przez swojego właściciela.

Po przyprowadzeniu orła do koczowniczej rodziny odprawiane są tradycyjne rytuały, a ptak zostaje uroczyście nazwany. Mimo iż trzymany w niewoli, traktowany jest jak honorowy członek rodziny.

W polowaniach wykorzystywane są wyłącznie samice (zazwyczaj w gnieździe są dwa pisklęta przeciwnej płci). Samice są większe i bardziej wytrzymałe, co w trudnych górach Ałtaj ma ogromne znacznie. Temperatury spadają tutaj zimą do minus 50 stopni, a pokrywa śnieżna utrzymuje się przez większą część roku.

Najczęściej wychowywane są występujące w Mongolii orły przednie (po angielsku “golden eagle”, stąd nazwa festiwalu).

Co ciekawe, proces wykradania orłów z gniazd paradoksalnie zwiększa ich populację. W naturalnych warunkach zazwyczaj przeżywa tylko silniejsze pisklę. Kiedy w gnieździe pozostaje tylko jedna gęba do wykarmienia, szanse na jej przetrwanie znacząco rosną.

Po 5-7 latach orzeł wypuszczany jest na wolność. Właściciel składa mu ofiarę w postaci całego barana. Odprawiane są pożegnalne rytuały. Bardzo często zdarza się, że orzeł nie chce opuścić rodziny. Przestaje być jednak karmiony, co zmusza go do samodzielności. Orły żyją ok 25 lat. Wypuszczenie ich na wolność w młodym wieku pozwala im na założenie rodziny na wolności.

Po wypuszczeniu orła, eagle hunter zazwyczaj wykrada kolejne pisklę z gniazda. Doświadczeni nomadzi w trakcie swojego życia wychowuje nawet 5-8 orłów. W jednej rodzinie są jednak w tym samym czasie nie więcej niż dwa orły (zazwyczaj ojca i syna).

Gdzie można spotkać eagle hunters?

W Mongolii polujących z orłami (ang. “eagle hunters”) można spotkać wyłącznie na dalekim zachodzie, w prowincji Bayan-Ulgii zamieszkałej przez kazachską mniejszość. Stolicą prowincji jest miasto Ulgii (nazywane też Olgii). Ale eagle hunters to nie mieszczuchy. Ich domem są góry Ałtaj leżące u zbiegu Mongolii, Rosji i Chin. Dlatego właśnie w tym rejonie, 10 km od Olgii, od 20 lat organizowany jest festiwal. Miejsce rywalizacji nie zmienia się od lat.

Szacuje się, że w prowincji Bayan-Ulgii pozostało ok 250 polujących z orłami. W 2019 r. prawie połowa wzięła udział w Golden Eagle Festival.

Kradzione nie tuczy

W trudnych zimowych warunkach, towarem deficytowym są futra zwierząt, zwłaszcza lisów i świstaków. Dlatego małe futerkowce stały się głównym celem orłów wychowywanych przez nomadów. Znane ze swojej szybkości i precyzji, orły dopadają ofiarę łamiąc szponami jej kark, przez co futro pozostaje nienaruszone.

Kazachowie wychowywani są w duchu islamu, nie jedzą mięsożernych zwierząt. Mięso w całości przeznaczone jest dla orła.

W przeszłości futra wymieniane były na inne towary i jedzenie. Dziś, ze względu na małą skalę działalności, przeznaczane są na własny użytek. Szyje się z nich płaszcze, czapki i inne części odzieży. Na Golden Eagle Festival można było podziwiać nomadów w strojach uszytych z upolowanych zwierząt.

Jak wygląda trening?

Orzeł ma kontakt wyłącznie ze swoim właścicielem, który osobiście codziennie go karmi (nawet nocą) i przyzwyczaja go do swojego głosu, aby na niego reagował w przyszłości. Początkowo orzeł przetrzymywany jest w specjalnej masce, która go utrzymuje w spokoju. Również w trakcie festiwalu myśliwi poza zawodami trzymali swoje ptaki w maskach, żeby oszczędzić im stresu związanego z dużą ilością ludzi.

Dorastającego orła przyzwyczaja się do widoku i zapachu futer zwierząt, na które ma polować w przyszłości. Wszystko odbywa się przy użyciu specjalnych komend.

Następnie myśliwy przechodzi do szkolenia w terenie. Początkowo treningi odbywają się na martwych przynętach. Orzeł trzymany jest na krótkiej linie. Z czasem zasięg liny się zwiększa. Orzeł zaczyna reagować na głos swojego trenera. Po około dwóch latach zostaje spuszczony z uwięzi i wykorzystywany do polowania w naturze. Nomadzi podążają za swoim orłem na koniu, śledząc jego poczynania w powietrzu oraz miejsce pikowania za ofiarą.

Orły wykorzystywane są do polowań tylko w zimie, w okresie od października do kwietnia. W okresie letnim, właściciel karmi ptaka wyłącznie gotowanym mięsem, pozbawionym krwi. Dzięki czemu w zimę, żądny świeżej krwi ptak, chętnie poluje na żywe zwierzęta. Latem dokarmiane ptaki ważą nawet do 10 kg. Zimą ich waga spada o ładne kilka kilo.

W trakcie treningu między orłem a jego właścicielem wytarza się specjalna wieź. Wśród polujących z orłami istnieje nawet powiedzenie, że to nie mistrz wychowuje ptaka, lecz ptak swojego mistrza.

Jak wygląda festiwal?

Golden Eagle Festival odbywa się na początku okresu polowań w pierwszy weekend października. Ma on formę zawodów rozgrywanych między polującymi z orłami. Mają miejsce również dodatkowe konkurencje związane z kazachską kulturą.

Parada

Festiwal rozpoczyna uroczysta parada. Za narodową flagą podążają odświętnie ubrani eagle hunters na koniach dumnie prezentując swoje orły. Po uroczystej prezentacji, występach tanecznych i przemówieniach, polujący z orłami oddalają się w kierunku pobliskiego wzgórza, gdzie przekazują swoje orły zaufanym osobom.

Test posłuszeństwa

W pierwszym dniu festiwalu odbywa się część zawodów sprawdzająca posłuszeństwo orła i jego przywiązanie do właściciela. Orzeł wypuszczany jest na wolność ze wzgórza i ma za zadanie w jak najkrótszym czasie wylądować na ramieniu swojego właściciela, który nawołuje go z wyznaczonego obszaru u stóp wzniesienia poruszając się na koniu. W zależności od odległości eagle huntera od wzgórza przyznawane są punty od 6 do 10. Właściciel przywołuje orła z odpowiednio punktowanego okręgu. Na koniec oceniana jest prezencja myśliwego.

Nie wszystkie orły wypuszczone na wolność chciały natychmiast wracać do swojego mistrza. W kilku przypadkach odlatywały w przeciwnym kierunku, a eagle hunter z kopyta ruszał w pogoń. Jednak najszybsze orły lądowały na ramieniu właściciela zaledwie w kilkanaście sekund.

Sprawdzenie umiejętności łowczych

Drugi dzień festiwalu to zawody sprawdzające umiejętności łowcze (tzw. Shirga). Znowu orzeł wypuszczany jest na wolność z pobliskiego wzgórza, jednak tym razem jego zadaniem jest “upolowanie” ofiary, którą jest martwy królik lub lis ciągnięty na linie przez właściciela. W przeszłości na festiwalu podobno wykorzystywane były żywe przynęty, czego zabronili lokalni aktywiści. Bardzo mnie to cieszy. Widok martwych zwierząt ciągniętych za koniem po ziemi był dla mnie wystarczająco trudny.

W tej konkurencji również liczy się czas. Najszybsze orły pikowały na przynętę w zaledwie kilka sekund.

Inne konkurencje

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Inne konkurencje Golden Eagle Festival to:

• Wyścig wielbłądów
• Tinge Ilu – chwytanie monet rozłożonych na ziemi z konia w galopie
• Kiz Kuar – tradycyjna kazachska zabawa, w której biorą udział ścigające się pary
• Kokbar – zawody polegające na przeciąganiu owczej skóry przez siedzących na koniu mężczyzn
• Strzelanie z łuku

Dodatkowe atrakcje

Bilet wstępu na festiwal uprawnia również do wzięcia udziału w koncercie odbywającym się w teatrze w Olgii. W 2019 r. ze względu na ilość uczestników, przedstawienie było prezentowane dwukrotnie o 18 i 20.

Na festiwalu będziecie mieli okazję zaopatrzyć się w piękne kazachskie pamiątki – wyszywane bieżniki, poduszki, czapki czy portmonetki. Można też kupić ciepłe wełniane czapki, rękawiczki i skarpetki.

Na terenie festiwalu dostępne są też stanowiska z jedzeniem i napojami oraz festynowe zabawy – jak rzucanie obręczami do celu czy rzutkami w baloniki. Jeśli mnie wzrok nie mylił, były też stoły z czysto hazardową ofertą – grą w karty i w trzy kubki.

Eagle hunters chętnie pozują do zdjęć. Jednak za trzymanie orła często oczekiwana jest zapłata. Za opłatą można też przejechać się na wielbłądzie.

Uczestnicy festiwalu

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W 2019 r. w festiwalu wzięło udział ponad 120 polujących z orłami, w wieku od 10 do 82 lat. Zgodnie z tradycją eagle hunting to męskie zajęcie, przekazywane z ojca na syna. Jednak w 2014 r. wysoką lokatę podczas festiwalu zajęła 13-letnia dziewczynka Aisholpan. W jej rodzinie od wieków kultywowany był zwyczaj polowania z orłami. Kiedy jednak jej starszy brat został powołany do wojska, to ona przejęła rodzinną tradycję, podejmując się wszystkich męskich zajęć związanych z utrzymywaniem i szkoleniem orła. Sławę Aisholpan przyniósł film dokumentalny “Polująca z orłami” z 2016 r. (zwiastun filmu znajdziecie na youtube.com), który również zwiększył rozpoznawalność festiwalu. Dziś w pierwszy weekend października do Olgii przybywa ponad 2 000 turystów z różnych krajów (w tym znaczna ilość Mongołów, dla których zawody polowania z orłami stały się obok zapasów sportem narodowym).

Film rozpoczął również nowy trend. Ojcowie coraz częściej (i chętniej) przekazują córkom tradycję eagle hunting. W 2019 r. w festiwalu brało udział kilka dziewczyn, w tym 10-latka.

Na Golden Eagle Festival zabrakło w tym roku Aisholpan (podobno studiuje w Kazachstanie), w zawodach wzięła za to udział jej siostra, która zajęła 4 miejsce. Jej ojciec na festiwalu uczestniczył z tłumaczem. Udało mi się z nim chwilę porozmawiać, a nawet (za darmo) potrzymać jego orła.

Znaczenie festiwalu

Festiwal ma na celu szerzenie świadomości o unikalnej kazachskiej tradycji polowania z orłami. Pokazuje niesamowity spektakl umiejętności, kultury i wspólnoty między człowiekiem a orłem.

Mimo rosnącej popularności wśród turystów, Festiwal ma nadal lokalny charakter. Eagle hunters śmiertelnie poważnie podchodzą do zawodów. Gra toczy się nie tylko o prestiż i uznanie, lecz również o medale i nagrody finansowe. W tym roku za zajęcie pierwszego miejsca najlepszy myśliwy otrzymał 1,5 mln tugrików (ok. 2 200 zł).

Za szerzenie świadomości w kraju i zagranicą oraz zwiększenie popularności tej formy polowań wśród kazachskiej młodzieży, w 2011 r. festiwal został wpisany na listę UNESCO w kategorii “Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości”.

Informacje praktyczne

• Bilet wstępu dla obcokrajowców na oba dni Golden Eagle Festival kosztuje 30$.
• Festiwal trwa dwa dni od godz. 10 do 18 (według czasu mongolskiego – spodziewajcie się opóźnień)
• Festiwal odbywa się 10 km od miejscowości Olgii, gdzie znajdziecie bazę noclegową i jedzeniową
• Jeśli nie straszne Wam spanie w jurtach polecam nocleg w Traveller’s Guesthouse
• Na festiwal dojedziecie taksówką. Biura podróży i hostele oferują też zbiorowy transport
• Do Olgii możecie dojechać autobusem z Ułan Bator, jedzie on jednak co najmniej 36h. Dolecicie tutaj także samolotem linii Aero Mongolia lub Hunnu Air, jednak w okolicy festiwalu miejsca w samolocie szybko się wyprzedają (często wykupowane przez lokalne agencje) albo kosztują małą fortunę. Ze swojej strony polecam lot z Ułan Bator do pobliskiej miejscowości Khovd, z której w 3 godziny dojedziecie do Olgii publicznym vanem (za 20-25 tys. tugrików). Widoki po drodze są nieziemskie!
• Na wzgórze, z którego wypuszczane są orły można wejść aby z lotu ptaka obserwować zawody
• Za trzymanie orła myśliwi zazwyczaj oczekują opłaty
• Ubierzcie się ciepło. Na festiwalu stoi się przez długie godziny w jednym miejscu

Więcej o niezwykłej Mongolii przeczytacie na blogu.