W starożytnym mieście Bagan w Birmie znajduje się ponad 2 tysiące historycznych obiektów, w tym aż 524 buddyjskie pagody, 911 świątyń i 415 klasztorów! Nie trudno zatem o turystyczny zawrót głowy. Które świątynie zachowały się w najlepszym stanie? Gdzie są najpiękniejsze freski? Która pagoda jest największa, a która najbardziej złota? W niniejszym wpisie przedstawię Wam najpiękniejsze świątynie Bagan.
Starożytna stolica
Większość budowli Bagan (w języku polskim zwanym Pagan, jednak to angielskiej wersji będziecie używać w podróży) powstało w XII i XIII wieku, kiedy to starożytne miasto pełniło funkcję stolicy Pierwszego Imperium Birmańskiego. Bagan nosiło stołeczny tytuł przez 250 lat (od 1044 do 1287 roku) i w tym czasie rosło w polityczną, ekonomiczną i religijną siłę. Powstało wówczas ponad 10 tys. buddyjskich obiektów, z czego do dziś w różnym stanie zachowało się ponad 2 tysiące. Nadgryzione zębem czasu, zniszczone przez liczne trzęsienia ziemi i wielokrotnie odbudowywane. Część nadal jednak wygląda imponująco.
Początkowo uznawano, że starożytne miasto upadło w skutek mongolskiej inwazji w latach 1277-1301. Dalsze badania wskazują jednak, że wrogie armie nie dotarły do Bagan. Z jakiego powodu kosmopolityczna stolica stała się marginalnym miasteczkiem? Do dziś nie wiadomo.
Historyczne pozostałości miasta zostały objęte nadzorem i utworzyły pokaźnych rozmiarów (13×8 km) Strefę Archeologiczną Bagan, która obejmuje zasięgiem miejscowości Nyaug U, Old Bagan i New Bagan oraz okoliczne wioski.
Najpiękniejsze świątynie Bagan
Poniżej przedstawiam subiektywną listę 10 najpiękniejszych świątyń Bagan, których w mojej ocenie nie możecie pominąć w trakcie zwiedzania starożytnego miasta. Atrakcje opisuję w kolejności mojego zwiedzania, a nie sympatii.
Shwezigon Pagoda
Wyobrażacie sobie, że ta złota świątynia została ukończona w 1102 roku! Przez ponad 900 lat istnienia nie uniknęła jednak niszczycielskiej siły natury, wielokrotnie ulegała uszkodzeniu w skutek trzęsień ziemi i innych klęsk żywiołowych. Za każdym razem była jednak z determinacją odnawiana. Jest to w końcu ważne miejsce birmańskich pielgrzymek. Zgodnie z lokalnymi wierzeniami Shwezigon Pagoda jest relikwiarzem kości i zęba Buddy Siakjamuni.
Pagoda ma charakterystyczny dla birmańskiej architektury kształt dzwona wzniesionego na kwadratowych tarasach. Budowle tego typu spotkacie na terenie całej Birmy. To właśnie Shwezigon Pagoda była ich pierwowzorem.
Chociaż na każdym boku tarasów wytyczone są schody prowadzące do pagody, są one jednak zamknięte dla zwiedzających. Warto jednak okrążyć świątynię i przyjrzeć się jej bogatym zdobieniom i rzeźbom.
Koniecznie odwiedźcie również inne obiekty na ternie świątyni, które skrywają posągi i drewniane płaskorzeźby. Wrażenie robią zwłaszcza wiszące nad zwiedzającymi rzeźby starego, chorego i zmarłego człowieka uosabiające postaci, które na swojej drodze spotkał Siddhartha Gautama zanim został Buddą. Świadomość, że nikt nie może uciec przez starzeniem, chorobą i śmiercią, były dla ówczesnego księcia bodźcem do porzucenia dostatniego życia w poszukiwaniu sensu świata.
Shwezigon Pagoda znajdziecie tutaj:
Gubyaukgyi
Warto odwiedzić świątynię Gubyaukgyi ze względu na pięknie freski zdobiące jej wnętrze, które są najstarszymi malowidłami odkrytymi na terenie Bagan. Dacie wiarę, że przetrwały ponad 900 lat!
Znajduje się tutaj aż 547 kolorowych fresków, które formą przypominają ceramiczne płytki. Malowidła przedstawiają sceny z poprzednich wcieleń Buddy (tzw. Dźataki). Jeszcze większe znaczenie nadają im podpisy. Są one bowiem jednym z najstarszych przykładów użycia starożytnego, birmańskiego alfabetu.
Na odchodne nie zapomnijcie spojrzeć w górę. Na sklepieniu przedstawione są stopy Buddy.
Alodawpyi Pagoda
Alodawpyi Pagoda to XII-wieczna świątynia zwieńczona złotą kopułą, w której wnętrzu prócz równie złotego posągu Buddy również znajdziecie freski. Nie są one może tak imponujące, jak te w Gubyaukgyi. Na ścianach dominuje powtarzający się motyw siedzącego Buddy. Warto jednak zajrzeć do malej pagody znajdującej się na tyłach Alodawpyi, w której znajduje się piękna rzeźba Buddy.
Nie ma tu przesadnych zdobień, a typowe złoto buddyjskich pomników zastąpiła prostota kamienia. Świątynia nie została też odnowiona. Ze względu na swoją autentyczność jest to jedno z moich ulubionych miejsc w Bagan.
Obie pagody znajdziecie obok siebie.
Htilominlo
Jest to jedna z najchętniej odwiedzanych świątyń w Bagan. Jej popularność można ocenić ilością stoisk z pamiątkami. Htilominlo warto jednak odwiedzić nie tylko po to by zaopatrzyć się w spodnie alladynki, czy kolorowe magnesy.
Świątynia wykonana jest ze skromnych materiałów. Ot, ruda cegła i gipsowe wykończenie. Przepychu można doszukiwać się jedynie w złotych posągach Buddy, rozmieszonych w jej wnętrzu. Jednak sposób w jaki wykończona została Htilominlo zrobił na mnie ogromne wrażenie. Piękne zdobienia, gipsowa sztukateria, pozostałości oryginalnego tynku jak również zewnętrzne rzeźby sprawią, że będziecie chcieli obejść świątynię kilka razy.
Wnętrze nie jest już tak imponujące, chociaż warte poszukania pozostałości fresków. Dla zwiedzających dostępny jest wewnętrzny korytarz wytyczony wokół świątyni. W grudniu 2019 r. w związku z renowacją górna część Htilominlo była zakryta brzydką zieloną siatką.
Ananda
Ta monumentalna świątynia odróżnia się od pozostałych nie tylko rozmachem, ale również stylem. Ananda zbudowana została bowiem na planie krzyża. Ale to niejedyna architektoniczna ciekawostka.
Mimo, iż budowla powstała w samym centrum ówczesnego birmańskiego imperium, nosi wyraźne znamiona stylu typowego dla hinduskiej architektury. Według archeologów całkowitą pewnością została zaprojektowana i wykonana przez budowniczych z Indii, na wzór hinduskich świątyń. Nie znaczy to wcale, że pozbawiona jest birmańskich akcentów. W centrum znajduje się w końcu jakże charakterystyczna złota pagoda wzniesiona na kilku niewielkich tarasach. Warto się jej przyjrzeć, gdyż zdobią ją małe posągi Buddy.
We wnętrzu znajdują się złote posągi stojącego Buddy, zwrócone w czterech kierunkach świata, freski oraz ceramiczne płaskorzeźby przedstawiające legendy związane z Buddą. Warto też przejść się wokół świątyni, której fasada jest bogato zdobiona i strzeżona przez mityczne smoki.
Ananda jest tak imponująca, że często nazywana jest “birmańską Westminister Abbey”. A znajdziecie ją tutaj:
Shwesandaw Paya
Ta pagoda kształtem przypomina piramidę. Na pięciu poziomach tarasów ustawiona jest stupa w kształcie dzwonu. Jej szczyt zdobi zaś złoty parasol. I tak właśnie prezentuje się typowa birmańska pagoda. Na czym zatem polega niezwykłość Shwesandaw?
Otóż budowla jest najwyższą pagodą w Bagan. Mierzy sobie 100 metrów wysokości. Świątynia jest również jedną z najstarszych na terenie starożytnego miasta (powstała w 1057 r.).
Ale prócz statystyk pagoda Shwesandaw urzeka barwami. Budowla jest dwukolorowa. Odsłonięta cegła dwóch dolnych tarasów kontrastuje z przetartą bielą górnych poziomów. Do tego jak wisienka na torcie mieni się złotem parasol na szczycie stupy.
W przeszłości pagoda zdobiona była płaskorzeźbami przestawiającymi sceny z różnych wcieleń Buddy, ale nie przetrwały one próby czasu. We wnętrzu podobno znajdują się święte relikwie – włosy Buddy Siakjamuni. Turystom pozostaje wierzyć na słowo, gdyż wnętrze nie jest dostępne dla zwiedzających. Świątynię można podziwiać wyłącznie z poziomu ziemi (schody pnące się na szczyt z jej czterech stron są zagrodzone).
Shwesandaw znajdziecie ją tutaj:
Dhammayan Gyi
W kategorii największej świątyni w Bagan tytuł otrzymuje zaś Dhammayangyi, która piętrzy się ponad drzewami. Z oddali kształtem przypomina piramidę. Dopiero widoczne z bliska krużganki wybudowane z czterech stron wskazują na krzyżowy plan budowli, tak jak w przypadku świątyni Ananda.
Z niewiadomych przyczyn wnętrze Dhammayangyi zostało w dużej mierze zamurowane. Tylko kruchty i zewnętrzne korytarze są dostępne dla zwiedzających. Nie są one jednak imponująco zdobne. Kryją za to kilka interesujących posągów Buddy.
Jeżeli w okolice świątyni udacie się tuż przed zachodem słońca, warto wspiąć się na niewielkie wzgórze od strony głównego wejścia (tuż przy parkingu), z którego rozciągają się widoki na skąpaną w słońcu budowlę.
Nandamannya
Wszystkim miłośnikom ściennych malowideł polecam niepozorną świątynię Nandamannya w południowej części Bagan. Niewielki budynek skrywa bowiem w swoim wnętrzu piękne freski. Przedstawiają one sceny z życia Buddy – jego narodziny, oświecenie, ścięcie włosów, czy też kuszenie przez demony w kobiecej skórze. Gwarantuję, że spędzicie tutaj dobrą chwilę na podziwianiu malowideł.
Wnętrze świątyni jest dość mroczne, gdyż wpada tutaj niewiele światła.
W pobliżu Nandamannya znajduje się również buddyjski klasztor zbudowany w jaskini. Tę nietypową budowlę można również zwiedzać. Mnisi do tej pory żyją w tych surowych warunkach.
Dhammayazika Pagoda
Tę piękną buddyjską pagodę otacza ogród. Dość nietypowa sceneria jak na pustynne Bagan. Już dla samego ogrodu warto tutaj zajrzeć.
Dhammayazika Pagoda została zbudowana z rudej cegły. Jego surowość przełamuje jednak krwisto czerwona barwa centralnej stupy oraz wieńcząca ją złota kopuła. Stożkowatą świątynię zdobią również mniejsze dzwonkowate stupy, wykończone zgodnie ze stylem centralnej wieży.
Pagoda położona jest pobliżu Nowego Bagan, z dala od typowej trasy chińskich wycieczek. Dzięki temu można uciec od zgiełku typowego dla turystycznych atrakcji. Jest ona piękną scenerią do zdjęć, z których wcale nie będzie wynikać, że świątynie Bagan to najpopularniejsza atrakcja Birmy.
Dokładną lokalizację pagody znajdziecie tutaj:
Sulamani
Świątyni Sulamani jest punktem obowiązkowym niemalże każdej wycieczki do Bagan. W przeciwieństwie do Dhammayazika Pagoda, szanse, że będziecie mieć ją wyłącznie dla siebie są niewielkie. Jednak pokaźne rozmiary budowli pozwalają na skuteczne rozproszenie tłumów. Dlatego mimo popularności Sulamani wśród zagranicznych i lokalnych turystów, warto do niej zajrzeć.
Sulamani imponuje nie tylko rozmiarem, ale również ogromnymi freskami i pomnikami Buddy znajdującymi się w jej wnętrzu. Po odwiedzeniu Sulamani, freski zdobiące inne świątynie Bagan wydają się skromne. W tym przypadku malowidła są gigantyczne i przedstawiają Buddę w różnych pozach.
Przybywając tu przed zachodem słońca zobaczycie nie tylko pięknie podświetloną fasadę budowli, ale również niesamowitą grę światła przebijającego się do krużganków. Świątynię można obejść wokół obszernymi korytarzami.
Informacje praktyczne
- Trzydniowy wstęp do starożytnego miasta Bagan kosztuje 25 tys. kiat (ok 70 zł). Opłatę wniesiecie na lotnisku oraz w przydrożnym punkcie kontrolnym (koordynaty: 21.170597, 94.920369) znajdującym się na trasie z dworca kolejowego i autobusowego, przed wjazdem do strefy archeologicznej. Większość noclegów znajduje się już w strefie płatnej.
- Na Internecie znajdziecie informacje jak uniknąć opłaty (okazuje się bowiem, że wystarczy ominąć punkt kontrolny lub zapłacić taksówkarzowi za niezatrzymywanie się). Na terenie świątyń bilet jest rzadko sprawdzany. Mimo iż pieniądze trafiają do rządowej sakwy, a nie kieszeni lokalnych mieszkańców, nie zachęcam Was do januszowania.
- Dworzec autobusowy i kolejowy znajduje się na południowo-wschodnich obrzeżach historycznego obszaru, ok 10 km od centrum Bagan.
- Z dworca do swojego noclegu dostaniecie się taksówką. Uważajcie jednak na chcących się dorobić taksówkarzy. Pierwszy napotkany kierowca chciał 5000 kiat (ok 14 zł) od osoby (a było nas czworo). Ostatecznie znaleźliśmy transport za 7000 kiat od całej grupy.
- W Bagan możecie nocować w jednym z kilku miasteczek objętych strefą archeologiczną: Nyaung U (najbliżej lotniska, jak również leżących obok siebie dworców), Old Bagan (w samym centrum historycznego miasta) lub w New Bagan (po zachodniej stronie strefy archeologicznej). Tanie hostele zlokalizowane są w Nyaung U (polecam popularną sieć hosteli BaobaBed w centralnie położonej dzielnicy Wetkyi In) oraz New Bagan. Noclegi z wyższej półki znajdziecie zaś w starej części Bagan.
- Większość hosteli oferuje darmowe rowery. Jest to jednak opcja wyłącznie dla miłośników sauny i mokrego podkoszulka. Jako alternatywę polecam wypożyczenie elektrycznego skutera w jednej z licznych wypożyczalni. Korzystałam Aung Aung E-Bike Rental, znajdującej się naprzeciwko hostelu BaobaBed. Wypożyczenie skutera na jeden dzień kosztowało 6000 kiat (ok 16,5 zł). W przypadku dłuższych wynajmów możecie się targować (za kolejny dzień zapłaciłam już 5000 kiat). Z myślą o miłośnikach wschodów słońca wypożyczalnie czynne są od 5 rano.
- Odwiedzając świątynie Bagan pamiętajcie o stroju zasłaniającym ramiona i kolana, jak również o tym, że większość dróg między atrakcjami jest piaszczysta. Dlatego białe podkoszulki zostawcie w walizce.
- Obiekty religijne zwiedza się boso. Przed wejściem zdejmuje się buty i skarpetki.
- We wnętrzu wielu świątyń nie można robić zdjęć ze względu na ochronę starożytnych malowideł.
- W 2018 r. władze Birmy wprowadziły zakaz wspinania się na świątynie Bagan. Wiele budynków zostało również zamkniętych dla zwiedzających. Odbiło się to szerokim echem wśród podróżników, dla których tarasy i dachy świątyń były bowiem ulubionym miejscem na obserwowanie wschodów i zachodów słońca. Aktualnie podróżujący do Bagan pozbawieni zostali wielu punktów widokowych, otrzymali jednak możliwość podziwiania historycznych obiektów bez ludzkich pasożytów wspinających się po ich fasadach.
Więcej o Birmie przeczytacie również w innych wpisach na blogu.
